Centrum Informacji Turystycznej
Historia Kazimierza
Początki Kazimierza Dolnego sięgają wczesnego średniowiecza. To tutaj – na szlaku kupieckim u przeprawy przez Wisłę – istniała osada zwana Wietrzną Górą, którą wraz z okolicznymi wsiami książę sandomierski Kazimierz Sprawiedliwy w 1181r. nadał siostrom norbertankom ze Zwierzyńca pod Krakowem. Przypuszcza się, że to właśnie siostry na cześć swojego donatora zmieniły nazwę tej najatrakcyjniejszej spośród przyznanych im miejscowości na Kazimierz. Najstarszy dokument, w którym pojawia się ta nazwa, pochodzi z 1249r.
Świadkiem tamtych czasów jest kamienna baszta, wokół której istniał drewniany zamek z osadą położoną u podnóża Góry Zamkowej. To pokazuje, że kazimierzacy w średniowieczu zamieszkiwali obydwa wzgórza – Wietrzną Górę i Zamkową oraz teren pomiędzy nimi.
Kazimierz wraca pod jurysdykcję królewską w XIII – XIVw. Król Kazimierz Wielki nadaje mu prawa miejskie na prawie polskim, co uprawdopodobnia fakt ulokowania tu zamku chroniącego przeprawy na Wiśle i pobór cła.
Władysław Jagiełło na początku XVw. dokonuje ponownej lokacji miasta, tym razem na prawie magdeburskim z własną jurysdykcją wójtowską. Z czasem też Kazimierz zostaje na kilka wieków siedzibą starostwa kazimierskiego niegrodowego.
Na przełomie XVI i XVII w. Kazimierz staje się ważnym ośrodkiem handlowym. Rozwojowi miasta sprzyja zarówno stabilizacja polityczna i gospodarcza Polski, wzrost znaczenia Wisły jako szlaku handlowego jak i kolejne przywileje królewskie. Tędy do Gdańska trafia Wisłą głównie zboże, ale także sól, drewno, potaż, smoła czy owoce – słynne wędzone śliwki. Miasto bogaci się, powstają okazałe kamienice przy rynku i głównych ulicach. Jedną z najpiękniejszych i najbardziej znanych jest podwójna kamienica braci Przybyłów z bogatą dekoracją rzeźbiarską i okazałą attyką. Nową formę zyskuje też kościół farny, którego ozdobą stają się dodatkowo organy, jedne z największych w tym czasie w Polsce.
Wkrótce dołączają do niego dwa nowe kościoły: na Plebaniej Górze, który biorą pod opiekę franciszkanie, i przy szpitalu – przytułku kościół św. Anny. Nawet magazyny zbożowe, których nad Wisłą w tym czasie powstaje około 60, w tym 30 murowanych, przyjmują piękną formę architektoniczną. Ten styl z czasem określony zostanie mianem renesansu lubelskiego.
Zmierzch prosperity Miasteczka następuje w drugiej połowie XVIIw. Wpływ na to mają najazdy szwedzkie i kozackie w czasie potopu szwedzkiego. 18 lutego 1656 r. przez Miasteczko przeprawia się z wojskiem sam król szwedzki Karol Gustaw, który pokonał Stefana Czarnieckiego pod Gołębiem. Wojny, pożary, grabieże, powodzie i epidemie oraz odsunięcie się Wisły od miasta powodują w konsekwencji jego upadek jako portu zbożowego.
Regresowi Kazimierza ma przeciwdziałać przywilej króla Jana III Sobieskiego z 1677 r., który zezwala na budowanie domów, warzenie piwa oraz handel kupcom pochodzenia ormiańskiego, greckiego i żydowskiego. Ci ostatni muszą być jednak w Kazimierzu obecni co najmniej od początku XVI w, skoro w 1507 r. opłacają podatek koronacyjny, a dwa lata później jedną trzecią podatku od tutejszych mieszczan. Kazimierz w odróżnieniu od niektórych miast królewskich nie posiada bowiem przywileju non tolerandis Judaeis, zakazującego Żydom osiedlania się.
W 1795 r. w wyniku III rozbioru Polski Kazimierz znajduje się w zaborze austriackim, a po okresie wojen napoleońskich od 1809 r. w granicach Księstwa Warszawskiego jest siedzibą powiatu kaźmierskiego. Rolę tę pełni także w czasach Królestwa Polskiego do roku 1837, ustępując miejsca Puławom.
Powstania narodowe nie omijają Kazimierza. W czasie powstania listopadowego 18 marca 1831 roku miasto staje się areną zakończonych klęską walk pomiędzy siłami polskimi i rosyjskimi, w czasie których ginie podpułkownik Juliusz Małachowski. W pierwszych dniach powstania styczniowego koncentrują się tu siły powstańcze pod wodzą Leona Frankowskiego. Oba wydarzenia upamiętniają pomniki – w wąwozie Małachowskiego i na terenie dawnego cmentarza parafialnego pomiędzy farą a zamkiem.
W 1869 r. Kazimierz na blisko 60 lat traci prawa miejskie, stając się osadą rolniczo – rzemieślniczo – handlową. Coraz częściej zaczynają się tu pojawiać artyści, a za nimi i letnicy. W latach 80. XIXw. powstają tu pierwsze wille i pensjonaty, w tym słynny hotel Berensa. Otwiera się nowa letniskowo – wypoczynkowa karta historii miasta.
Działania wojenne pierwszej wojny światowej niszczą Kazimierz. W 1915 r. jego teren zostaje poddany ostrzałowi armatniemu. Dodatkowo wycofujące się wojska carskie podpalają miasto, które trafia pod okupację austriacką. Zniszczenia wojenne dokumentują członkowie Koła Lokalnego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Kazimierzu, z inicjatywy którego ówczesne władze zakazują odbudowy spalonych zabytków do czasu opracowania odpowiednich projektów. Takie powstają w Kazimierzu dopiero w wolnej Polsce. Ich realizacja odbywa się pod okiem mieszkających w Kazimierzu architektów – konserwatorów: Jana Koszczyca Witkiewicza, Jerzego Siennickiego i Karola Sicińskiego.
Niepodległość przychodzi do Kazimierza w listopadzie 1918 r. Działająca tu Kazimierska Komenda nr 19 dowodzona przez Karola Kuziołę już 1 listopada rozbraja posterunek wojsk austriackich.
W niepodległej Polsce wzrasta ranga Kazimierza, który staje się kolonią artystyczną. Profesor warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych Tadeusz Pruszkowski organizuje tu letnie plenery malarskie dla swoich studentów. Od 1925 r. działa Bractwo świętego Łukasza i Towarzystwo Przyjaciół Kazimierza zrzeszające mieszkańców i miłośników Miasteczka, także spośród bohemy artystycznej, która angażuje się w ratowanie jego zabytków. Z ich inicjatywy Wiadomości Literackie w 1939 r. poświęciły cały jeden numer Kazimierzowi Dolnemu (nr2/1939).
Druga wojna światowa zaczyna się w Miasteczku 8 września 1939r. Wtedy to niemieckie samoloty przez godzinę bombardują miasto. Dzień później Kazimierz angażuje się w ratowanie skarbów wawelskich. 19 września miasto zajmują Niemcy. Rozpoczyna się krwawa karta w dziejach miasta. Już wiosną 1940 r. Żydzi, stanowiący połowę ludności Kazimierza, zostają wtłoczeni w przestrzeń getta, które Niemcy likwidują z końcem marca 1942r. Dziś o tej żydowskiej historii, która przez wieki spleciona była z polską, pozostała w Miasteczku tylko XVIII – wieczna synagoga, budynek jatek koszernych i kirkut.
18 listopada tego samego roku miasto przeżywa krwawą środę. W wyniku niemieckiej pacyfikacji Kazimierza i wielu okolicznych miejscowości na tzw. Powiślu Lubelskim zamordowano co najmniej 140 osób, drugie tyle przetransportowano do obozów koncentracyjnych. W lipcu 1944 roku miasto zostaje zajęte przez oddziały 69 armii i 7 samodzielnego korpusu kawalerii gwardii 1. Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej.
Po kataklizmie wojny miasto podnosi się z ruin i znów staje się popularnym miejscem odpoczynku. Nad jego odbudową czuwa architekt Karol Siciński. Według jego koncepcji powstaje śródmieście Kazimierza, które w 1994 r. przez Prezydenta RP uznane zostaje za pomnik historii.
Od 1963 r. działa wielooddziałowe Muzeum Nadwiślańskie prezentujące zbiory malarstwa, przyrodnicze, literackie związane z Marią i Jerzym Kuncewiczami oraz historyczne – związane z regionu.
W 1979 r. w okolicach Miasteczka słynących z największej w Europie sieci wąwozów lessowych, gdzie na 1 km² przypada 11km bieżących jarów, utworzono Kazimierski Park Krajobrazowy.
W Kazimierzu w sezonie letnim odbywają się tu festiwale: Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych, Festiwal Organowy, Kazimiernikejszyn, Festiwal Filmu i Sztuki Dwa Brzegi, Pardes Festival – Spotkania z Kulturą Żydowską. Rocznie miasteczko przyciąga ponad milion turystów.
