ZESPOŁ ZAMKOWY
Historia obiektu
Zespół zamkowy w Kazimierzu Dolnym tworzą: kamienna wieża obronna, wzniesiona u schyłku XIII w. oraz fundowany przez Kazimierza Wielkiego w połowie wieku XIV zamek, rozbudowywany w XV, XVI i XVII stuleciu.
Zamek to budowla wzniesiona na tzw. surowym korzeniu na początku drugiej połowy XIV w. Pierwotny kazimierzowski zamek tworzyły kamienne, sięgające wysokości 7 m mury, z czworokątną wieżą w narożniku. Mury otaczały obszerny, nieregularny, dostosowany do konfiguracji wzgórza dziedziniec o wymiarach 56 na 22 m, od południa zamknięty parterowym budynkiem mieszkalnym tzw. Domem Wielkim.
W wiekach następnych zamek powoli się powiększał, szczególnie Dom Wielki, który podniesiono o dwie kondygnacje. Na dziedzińcu znajdowała się studnia, budynek łaźni, a po zewnętrznej stronie murów kurtynowych – dobudowano wysoką czworokątną kamienną wieżę i podobną, ale ceglaną, od strony Wisły (pocz. XVI w.). Dziś znajduje się w niej przestrzeń ekspozycyjna, a na górze taras widokowy.
Na wiek XVI i pocz. XVII – gdy zamkiem władał ród Firlejów – przypadł okres ostatecznej rozbudowy zamku (wyrównano i podwyższono poziom dziedzińca, elewację frontową i wieżę od strony Wisły,
w drugiej połowie XVI w. zwieńczono renesansową attyką, dobudowano kolejne pomieszczenia w skrzydle od strony rzeki, powstała reprezentacyjna klatka schodowa)
Kres rozwojowi zamku położył „potop szwedzki” i wyniszczający pożar z 1657 r. Od wieku XVIII zamek popadał w ruinę. W 1809 r. Austriacy wysadzili prochami Wieżę Zachodnią, grożącą zawaleniem. Malownicze ruiny stały się inspiracją dla kolejnych pokoleń artystów. Do częściowej odbudowy zespołu zamkowego przystąpiono od razu po II wojnie światowej, natomiast szerzej zakrojone prace konserwatorskie prowadzone były od początku lat 70. XX w. W latach 2010-2014 obiekt poddany został gruntownym pracom remontowym. Dzieje zamku przybliża wystawa (w wieży zachodniej, na parterze
i w piwnicy) prezentująca historię zamku i odkryte tam zabytki archeologiczne oraz lapidaria z kolejnych faz jego rozbudowy, a także życie w średniowiecznym mieście na kanwie legendy o Kazimierzu Wielkim
i Esterze. W obrębie zamku można także zajrzeć do piwnic i zwiedzić parter Domu Wielkiego, a z tarasu widokowego podziwiać przepiękną panoramę Kazimierza Dolnego i okolic.
Wieża (potocznie zwana Basztą) – kamienna, cylindryczna budowla, jedno z najstarszych murowanych dzieł obronnych w Polsce, a zarazem najdalej na wschód wysunięty obiekt tego typu. Wzniesiona pod koniec wieku XIII z opoki wapiennej na planie koła o Ø 10 m. Jej mury, osiągające w dolnej partii grubość 4 metrów, wznoszą się obecnie na wysokość 20 m. Ulokowana została na eksponowanym wzgórzu, bezpośrednio nad miejscem tzw. przewozu wojszyńskiego. Ze względu na swoje typowo obronne cechy i strategiczne położenie pełniła funkcję strażnicy przeprawy przez Wisłę ważnego szlaku komunikacyjnego, a także punktu poboru cła.
W jej wnętrzu, od poziomu wejścia, zachowały się ślady dawnego wykorzystania: obronnego
i mieszkalno-gospodarczego. Na szczycie wieży usytuowany był taras obserwacyjny. Poniżej poziomu wejścia znajduje się loch.
